راهنمای کاشت و نگهداری از نهال سنجد
سنجد درختی دارای عمری طولانی که سریع رشد می کند. سنجد درختی بسیار مقاوم است و شرایط محیطی سخت چون باد، خشکسالی و آلودگی جوی را به خوبی تحمل می کند. این درخت دارای گونه های متنوع و بسیار پرکاربرد است و از آن در کنترل باد، ترکیبات دارویی، صنایع عطر، آلات چوب و آلات موسیقی استفاده می شود.
سنجد را معمولا زیتون روسی می نامند، زیرا ظاهرش شبیه درخت زیتون است. گلهای سنجد، کوچک و معطر هستند. سطح درونی گل‌ها زرد رنگ و سطح بیرونی‌شان نقره ای است. میوه‌های درخت سنجد، کوچک و بیضی شکل، به رنگ قرمز مایل به قهوه ای هستند که خوراکی بوده و ارزش غذایی بالایی دارند. برگ‌های سنجد کاملا کشیده، باریک، کرکی و بدون دندانه هستند. شاخه‌های سنجد اغلب خاردار هستند. شاخه های جوان، نقره ای و شاخه های قدیمی، قهوه ای رنگ می باشند. درخت سنجد، بعد از ? تا ? سال میوه می دهد. گل ها کوچک، زرد رنگ و معطر هستند. شاخه ها اغلب خاردار بوده و گاهی به علت تعدد تنه، گیاه به صورت در ختچه ظاهر میشود. سنجد گیاهی است که به خشکی خاک و وزش باد های شدید مقاوم است. از این در خت برای کنترل باد، حرکت شن های روان و کولاک زمستانه به وفور استفاده می شود. از لحاظ دید سنجد به علت داشتن برگ های سبز خاکستری و شاخه هایی که در همه جهات رشد می کنند و همچنین دارا بودن میوه های رنگین مورد توجه است. در اغلب خاکها رشد میکند. با کاشت متراکم درختان سنجد به خوبی میتوان از آن به عنوان پرچین در اطراف باغها استفاده کرد. علاوه بر آن سنجد با ایجاد بافت متراکم به خوبی به صورت یک مانع محکم در برابر عبور و مرور عمل می کند.
درخت سنجد دارای ? قسمت برون بر (پوست قهوه‌ای رنگ)، میان‌بر (آردی شکل) و درون بر (هسته چوبی و سفت آن) است که قسمت میان‌بر و درون بر آن دارای ارزش غذایی فراوان است. در قسمت میان‌بر ? نوع قند گلوکز و فروکتوز، ? نوع چربی اشباع شده و اشباع نشده وجود دارد.
از این درخت به عنوان بادشکن استفاده می شود. سرعت رشد خوب و قابل ملاحظه ای دارد و از نظر ظاهری شبیه درختان بید است. در اردیبهشت ماه گل می دهد و در اواخر تابستان و پائیز میوه های آن ظاهر می شوند. میوه تخم مرغی شکل بوده به رنگهای قرمز سوخته است که در حالت نارس رنگ زرد دارد. میوه درخت سنجد سته ایست که میان بر آن آردی شکل با رنگ روشن است که بخش خوراکی میوه را تشکیل می دهد و برون بر آن پوسته چرمی و نازک به رنگ قرمز سوخته است. ابعاد میوه حداکثر تا ? سانتیمتر بوده ولی معمولا ?-? سانتیمتر است. دانه به صورت هسته ای کشیده با ابعاد ?-?? میلیمتر طول و ?-??? میلیمتر عرض می باشد که دارای نوک نسبتا باریک و تیزی است.
میوه ها پس از رسیدن، مدتها روی درخت باقی می مانند. برای جمع آوری میوه ها معمولا یک زیرانداز در سایه گستر درختان پهن کرده و با ضربات چوبهای بلند، شاخه های حامل میوه را به شدت تکان می دهند. در این حالت بذرهای رسیده به روی زیرانداز فرو می افتند. پس از جمع آوری، میوه ها را مرطوب کرده و در محیطی گرم یا در برابر نور خورشید می گسترانند تا قسمت آردی میوه فاسد شود تا بتوان بذر را به سادگی از آنها خارج کرد. بذر به نگهداری خاصی احتیاج دارد و در شرایط خشک با دمای محیط حفظ می شود.
نگهداری درخت سنجد
نگهداری از درخت سنجد کار چندان سختی نیست. این درخت بسیار مقاوم است. در سال اول بعد کاشت نهال بهتر اشت آبیاری منظم انجام شود. آبیاری گیاهان بالغ ? هفته یکبار حتی در بعضی از مناطق ?? روز یکبار هم انجام میشود. آبیاری در ماه های تیر و مرداد برای تولید میوه با کیفیت اهمیت زیادی دارد.
درخت سنجد به هرس چندانی نیاز ندارد، و تنها هرس این گیاه برای کنترل رشد تاج درخت است.
سنجد درختی بسیار مقاومی است و تقریباً از گزند آفات در امان است. البته اگر درخت ها و گیاهان اطرافش آلوده باشند، ممکن است روی رشد سنجد هم تأثیرگذار باشد. پس بیشتر از اینکه نگران سلامت خود سنجد باشید، به‌سلامت گیاهان اطرافش توجه کنید. گاهی ممکن است شپشک و لارو حشرات درخت را در تحت تأثیر قرار دهد و باعث بیماری‌هایی مثل لکه برگی، ورتیسیلیوم و سوختگی بلایت شود. البته این بیماری‌ها تأثیر شدیدی بر درخت ندارد و به راحتی قابل کنترل است.
نحوه کاشت درخت سنجد
سنجد از درختان بومی مناطق آسیای غربی، همیالیا و اروپا است و در کشور ایران نیز از در نواحی استپی قابل رویش و رشد است. در کاشت درخت سنجد از دو روش قلمه زنی و کاشت بذر است که در فصل های خاصی از سال قابل کاشت و پرورش است.
برای کاشت درخت سنجد ساده‌ترین راه خرید نهال این درخت از فروشگاه‌های محصولات کشاورزی یا قلمه زدن ساقه گیاه در اوایل زمستان است، ولی اگر صبر و حوصله به خرج دهید میتوانید این درخت را از طریق کاشت هسته آن نیز سبز کنید.
مراحل کاشت درخت سنجد از طریق بذر
?- برای کاشت هسته سنجد باید صبر کنید تا میوه‌های سنجد روی درختان به طور کاملا طبیعی رسیده و تغییر رنگ دهند. (میوه سنجد در بیشتر نقاط کشور ما در فصل پاییز می‌رسد)
?- زمانی که میوه آغاز به تغییر رنگ کرد، آن را از شاخه بچینید و قسمت گوشتی میوه را از روی آن جدا کنید.
?- مراقب باشید هنگام جدا کردن گوشت میوه، آسیبی به هسته نرسد. میتوانید هسته را با آب ولرم بشویید تا همه بقایای گوشتی میوه که به آن چسبیده، کاملا پاک شوند.
?- هسته سنجد را در مخلوطی از خاک پیت ماس یا خاک اره مرطوب بکارید و آن را آبیاری کنید.
?- گلدان را برای مدت یک ماه در دمای معمولی اتاق در برابر نور غیر‌مستقیم خورشید قرار دهید و در تمام این مدت همواره بستر کاشت را مرطوب (و نه خیس و غرقاب) نگه دارید.
?- بعد از گذشت یک ماه، گلدان را برای مدت سه ماه به مکانی با دمای ? تا ? درجه سانتیگراد انتقال دهید و همچنان رطوبت مورد بذر را تامین کنید.
?- بعد از گذشت سه ماه، گلدان را به مکانی با دریافت نور مستقیم خورشید، آبیاری روزانه و دمای ?? درجه سانتیگراد انتقال دهید. در حدود ? هفته طول می‌کشد تا اولین جوانه‌های سنجد را مشاهد کنید.
مرحله های کشت نهال سنجد
1- از نهالستان معتبر،نهال سنجد سالم و قوی تهیه کنید.
2- گودالی در فضای باغ یا باغچه تهیه کنید. اندازه دقیق این گودال را نمی توان تشخیص داد ، اما به طور کلی ، در نظر بگیرید که اندازه گودال حدود 2 تا 3 برابر عرض و طول ریشه است و سپس آن را حفر کنید.
3- هرچه گودال بزرگتری حفر کنید ، کاشت نهال سنجد در آن آسان تر است و شروع ریشه دهی آسان تر است. اما یادتان باشد خیلی عمیق یا خیلی کم عمق نزنید. عمق 10 تا 30 سانتی متر برای کاشت نهال سنجد مناسب به نظر می رسد.
4- ریشه های نهال سنجد را به آرامی و بدون فشار بر ریشه ، در گودال آماده قرار داده و سپس همان خاک خارج شده را با کود پوسیده مخلوط کرده و داخل گودال را پر کنید.
5- پس از کاشت نهال سنجد ، بلافاصله نهال ها را آبیاری کرده و پس از چند ساعت مراحل را تکرار کنید تا نهال ها بتوانند به طور کامل در خاک رشد کنند.
6- بهترین زمان برای کاشت نهال سنجد پایان زمستان (نیمه اول اسفند) است.
خاک مناسب:
درختان نارون حساسیت زیادی به نوع خاک ندارند و در هر خاکی که حاصلخیز و زهکشی خوبی داشته باشد می توانند رشد کنند. درخت نارون در برابر خشکسالی ، خاک رس سنگین و بایر مقاوم است ، اما در خاک شنی با زهکشی مناسب بهترین رشد را دارد.
خاک مناسب برای کاشت درخت سنجد باید دارای بافتی متوسط باشد و در مناطق کوهپایه ای نیز دارای رشد موفقی است که از گیاهان اقتصادی در اینگونه مناطق به شمار می رود کو مورد نیاز برای تقویت خاک این درخت کود دامی است نهال این درخت باید در اسفند در عمق ??-?? سانتی متر کاشته شود و فاصله کشت نیز باید ?-? متر باشد.
آبیاری:
بعد از کاشتن درخت سنجد نوبت به مرحله آبیاری آن می رسد این درخت نیاز به آب کمی دارد زیرا از درختان مقاوم است زمان مناسب برای آبیاری این درختان تیر و مرداد است که در فصل رشد آن هر ?? روز باید آبیاری صورت بگیرد و بعد از رشد هر ?? روز یک بار برای آبیاری زمان مناسبی است.
سنجد گیاهی مقاوم در برابر آب است. مرطوب نگه داشتن بذرها تا زمان جوانه زدن برای رشد گیاه ضروری است ، اما می توان هر دو هفته یکبار آبیاری کرد. لطفا توجه داشته باشید که در ماه های گرم سال (جولای و آگوست) به دلیل تبخیر سریع و دمای بالای آب ، باید در فواصل کوتاه آبیاری کنید.
دما و نور:
دمای محیط مناسب برای کاشت سنجد باید بین ??درجه سانتی گراد تا – ?? درجه سانتی گراد باشد و رطوبت مورد نیاز برای محیط ?? درصد است. این درخت باید رد معرض کامل نور خورشید قرار بگیرد و در طول 6 ساعت زمان مناسبی برای نور رسیدن به این درخت است.
درخت سنجد برای دستیابی به رشد مناسب و بهینه به نور خورشید کافی و مستقیم (6 تا 8 ساعت در روز) نیاز دارد. بنابراین ، اگر قصد دارید درختان سنجد را در یک محیط آپارتمانی بکارید ، سبک ترین قسمت خانه را برای قرار دادن گلدان های گل در نظر بگیرید.
آفات و بیماری‌ها
سنجد درختی مقاوم است و کمتر مورد هجوم آفات و بیماری‌ها قرار میگیرد. شپشک، لارو و بیماری‌هایی مانند لکه برگی، قانقاریا، پژمردگی ورتیسلیوم و سوختگی بلایت از جمله بیماری‌های این درخت است که در اثر شرایط نامساعد محیطی ایجاد میشوند. توصیه میکنیم اگر قصد کاشت درخت سنجد را دارید، از سموم شیمیایی استفاده نکنید تا بتوانید از خواص سنجد ارگانیک دست پرورده خودتان بهره‌مند شوید. با این حال اگر مجبور به این کار شدید بهتر است به مهمترین توصیه‌ها و نکات برای سمپاشی درختان میوه توجه کافی داشته باشید.
شرایط نگهداری از نهال سنجد:
با توجه به اینکه سنجد نسبت به هر شرایطی مقاوم می باشد ولی برای داشتن محصول بهتر و با کیفیت تر باید به درختان رسیدگی کنید.
قبل از کاشت سنجد زمین زیر کشت را باید با کود دامی شخم بزنید، بعد به فاصله 4 تا 5 متر گودال هایی به عمق 60 سانتیمتر حفرکنید و مقداری کود آب نگه دار داخل گودال بریزید بعد نهال را درون چاله ها بکارید.
درختان سنجد در خاک های حاصلخیز متوسط و زهکشی شده قادر به رشد هستند و به خشکی، سنگینی خاک و فقیربودن خاک مقاوم می باشند.
درختان سنجد برای آب و هوای مرطوب مناسب نمی باشند، زیرا رطوبت باعث از بین بردن گل های سنجد می شود و در نهایت محصولی وجود نخواهد داشت.
نهال های تازه کاشته شده به مدت 6 ماه، به هفته ای یک بار آبیاری نیاز دارند. بعد از شش ماه دو هفته یک بار درختان را آبیاری کنید. آبیاری تا دو سال به این صورت می باشد، بعد از دو سال هر سه هفته یک بار تا پنج سالگی درختان و بعد از آن هر 40 روز یکبار درختان را آبیاری کنید. توجه داشته باشید در فصل بهد که درحتان گل می دهند نسبت به آبیاری حساس می باشند و بهتر است که در این زمان آبیاری را به تعویق بیندازید.
این درخت در تمامی مناطق ایران به غیر از مکان هایی که دارای خاک های سنگین هستند و رطوبت منطقه بالای 65% باشد، در بقیه مناطق رشد می کند. برای رشد بهتر به 6 تا 8 ساعت نور مستقیم آفتاب نیاز دارند ولی در محیط نیمه سایه هم رشد می کنند.
این درختان توانایی تحمل شوری خاک، سرمای 30- درجه، گرمای شدید تا 45 درجه، کم آبی و بادهای شدید را دارند.
هرس درختان سنجد به این صورت می باشد که این درختان نیاز چندانی به هرس ندارند. بهتر است که در فصل زمستان هنگام خواب درخت، شاخه هایی که مرکز درختان را پر کرده و یا آن هایی که بلند هستند قطع و یا کوتاه کنیم. خذف و قطع بیش از حد شاخه های درختان موجب شوکه شدن درختان می شود.
از بیماری های این گیاه می توان به لکه برگی، قانقاریا، پژمردگی ورتیسلیوم و سوختگی بلایت اشاره کرد و آفت هایی چون شپشک و لاروهای حشرات این درختان را تحدید می کنند.
خواص سنجد
- سنجد بهترین دارو برای از بین بردن کمبود ویتامین C و K در بدن.
- سنجد دارای خواص آنتی اکسیدانی قوی است.
- با خواص سنجد ضد التهابی می تواند التهاب معده و روده را از بین ببرد.
- دارای اثرات ضد اسهالی و قابض است ؛ جوشانده سنجد بهترین دارو برای درمان اسهال در کودکان است.
- پودر سنجد برای درمان التهاب حاد و مزمن و آرتروز استفاده می شود.
- سنجد مسکن های تب بر.
- ضد باد و ضد قولنج.
- سنجد قلب را پر کنید.
- سنجد سردردهای ناشی از سرماخوردگی ، افسردگی و بلغم را برطرف کنید.
- پودر هسته سنجد مانند غضروف است و می تواند به همراه شیر برای ترمیم مفاصل و کمردرد استفاده شود.
- از گلهای سنجد برای بهبود زخم استفاده می شود.
- کم کالری و تقویت کننده معده.
آنت هاییتی پخته شده در روغن زیتون می تواند درد مفاصل و خارش پوست را درمان کند و برای رشد مو مفید است.
پودر سنجد برای درمان التهاب حاد و مزمن و آرتروز استفاده می شود.
آبیاری سنجد
آب از جمله عوامل مؤثر در تولید اقتصادی سنجد محسوب می شود. درختان سنجد به شرایط کم آبی بسیار مقاوم هستند. شواهد نشان می دهد که آبیاری باغات سنجد در تیر و مرداد ماه مهم است. در منطقه تبریز، به طور معمول، در سال اول و دوم طی فصل رشد هر ?? روز یکبار آبیاری انجام می شود که این فواصل زمانی آبیاری از سال پنجم به بعد تا ?? روز یکبار می تواند افزایش یابد.
در یک مقایسه میان دو روش آبیاری سطحی و قطره ای مشخص شد که آبیاری قطره ای ضمن ?? درصد صرفه جویی نسبت به روش سطحی، باعث افزایش عملکرد ?? درصدی خواهد شد.
